Bouwen met leem

Leem afkomstig van rivierbeddingen of uit oases is het belangrijkste materiaal dat in de bouw gebruikt wordt in de gebieden van Marokko waar ik was. Het leem wordt vermengd met stroo en mest en gestampt tot een natte brij die in blokken gesneden en gedroogd wordt. Gebouwen worden uit deze blokken opgetrokken en daarna afgesmeerd met een cement van hetzelfde materiaal waar soms kalk aan is toegevoegd om het regenbestendig te maken. Huizen en andere gebouwen die van dit materiaal gebouwd zijn, smelten als het ware weg in de loop van de tijd. Het is een prachtig materiaal maar erg onderhoud gevoelig. En alhoewel koel in het hete klimaat wordt leem steeds vaker vervangen door betonsteen. In Agdz in de Draavallei bijvoorbeeld is de oorspronkelijke lemen stad een verlaten ruïne terwijl een heel nieuwe stad gebouwd van betonblokken een kilomer verderop aan de grote weg is verrezen. Tadelaktpleister is een traditioneel materiaal dat in badkamers en andere ‘natte’ ruimten gebruikt wordt. Het is een leem en kalk mengsel waar olijfoliezeep aan toegevoegd is om het waterbestendig te maken. De naam Tadelakt komt van het Berberwoord voor wrijven, dat verwijst naar de afwerking van het materiaal door met een steen het oppervak in- en glad te wrijven. Maar zelfs wanden gepleisterd met Tadelakt beginnen na een tijdje scheuren te vertonen. De tekening is van een lichtschacht boven een kruizing van wegen in de kasba van de Ferkla Oase. (42)